شکی نیست که موجودیت این اقتصاد که ایرانی و اسلامی است باید هر چه بهتر معلوم و مشخص شود. این مسئله با تبیین اهداف اقتصاد مقاومتی قابل بررسی است.

برای آشنایی با مفهوم تازه ای مثل اقتصاد مقاومتی لازم است به نظرات کارشناسی و تحلیلهای کارشناسان حوزه اقتصاد توجه ویژه داشت. بر همین اساس نقل قول کوتاهی در این زمینه را ذکر می کنیم:

دبیر مجمع تشخیص مصلحت نظام با حضور در محل پژوهشگاه صنعت نفت ضمن بازدید از این مرکز با مدیران، پژوهشگران و کارشناسان پژوهشگاه به گفت و گو پرداخت.

با ظهور انقلاب اسلامی ایران، شکل جدیدی از حکومت در دنیا پدیدار شد که هم مردمی بود و هم اسلامی. حکومتی که بنای سازگاری با هیچ یک از ابرقدرت های شرق و غرب را نداشت و به هیچ قدرتی جز قدرت ایمان و پشتوانه مردم خویش وابسته نبود. ظهور این نوع جدید حکومتی، آن هم در منطقه ای مانند خاورمیانه که شاه راه حیاتی ارتباطی و قطب انرژی دنیاست، به مذاق مستکبرین ناخوشایند بوده و هست. از آن ناخوشایندتر، صدور این انقلاب به دل ها و قلوب مسلمین و سایر ملل است که به تازگی خود را در انقلاب های اسلامی منطقه خود را نمودار ساخته است.

ذات وجود چنین نظامی برای اردوگاه استکبار، خطری همیشگی را به دنبال دارد. لذا از روزهای آغازین این مولود مقدس، بنای دشمنی را در اشکال گوناگون بنا نهادند. ابتدا به صورت ترورها و اقدامات خونین داخلی، قائله های گوناگون و سپس جنگ تمام عیار نظامی. این نکته نیز قابل ذکر است که تا جمهوری اسلامی ایران با حفظ ارزش های خود باقی بماند این دشمنی ها ادامه خواهد یافت.

در طول چند سال اخیر مقام معظم رهبری بحث اقتصاد مقاومتی را مطرح و آن را به عنوان یک روش مهم در تغییر مسیر حرکت اقتصادی کشور عنوان کردند،روشی که سدی مقاوم دربرابر هجمه های غرب به شمار می رود.

اعمال تحریم های یک جانبه و غیرقانونی همواره یکی از ابزارهای غیر قانونی نظام سلطه برای وارد آوردن فشار به نظام جمهوری اسلامی ایران بوده است ،کما اینکه اندکی پس از پیروزی انقلاب اسلامی و پس از تسخیر لانه جاسوسی ایالات متحده، آمریکا قانون تحریم نظام جمهوری اسلامی ایران را به اجرا گذاشت و در طول سی سال گذشته نیز مرتبا بر حجم این تحریم ها افزوده شد.

جدای از تعریف خاص اقتصاد، مقاومت و رویکردهایی که در بررسی این دو اصطلاح قابل طرح است ـ موضوع اقتصاد با رویکرد‌های علمی، سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و تاریخی و مقاومت به لحاظ روحی، جسمی، فیزیکی و... ـ ترکیب این دو می‌تواند معنای متفاوت با رویکردهای متعدد بیابد.

در این نوشته تلاش شده است تا ترکیب «اقتصاد مقاومتی» با سه رویکرد: دانش، تلاش جهادگونه و مصرف هدفمند از تولید داخلی، مورد توجه قرار بگیرد؛ بنابراین، علومی که می‌تواند این ترکیب را تبیین و تشریح کند ـ هرچند علوم عمومی اقتصاد و شاخه‌های علمی مرتبط با رویکردهای اقتصاد و نیز مقاومت ـ و رویکردهای مطرح در آن را دربرمی‌گیرد، اما همه آن نخواهد بود. شاید گاه تناقصات و تضادهای چشمگیری نیز میان آن دو باشد؛ به مانند تضاد مصرف گرایی در اقتصاد و صرفه‌جویی در مقاومت.

اعمال تحریم های یک جانبه و غیرقانونی، همواره یکی از ابزارهای نظام سلطه برای وارد آوردن فشار به نظام جمهوری اسلامی ایران بوده است، هرچند اندکی پس از پیروزی انقلاب اسلامی و پس از تسخیر لانه جاسوسی، آمریکا قانون تحریم نظام جمهوری اسلامی ایران را به اجرا گذاشت و در طول سی سال گذشته نیز همواره بر حجم این تحریم ها افزوده شد.

در مقابل اتخاذ چنین رویکردی، مقام معظم رهبری بحث اقتصاد مقاومتی را مطرح و از آن به عنوان روشی مهم در تغییر مسیر حرکت اقتصادی کشور یادکردند؛ از این رو در این مقاله به اقتصاد مقاومتی در سال های جنگ، مباحث علمی، همچنین بایدهای مطرح شده در بیانات مقام معظم رهبری در زمینه عبور از پیچ توسعه و پشت سرگذاردن شرایط حاکم بر اقتصاد کشور پرداخته می شود.

اگر نامگذاری سال های اخیر را بررسی کنیم می بینیم که معیشت مردم و رونق اقتصادی کشور مهمترین دغدغه رهبر معظم انقلاب می باشد. لذا در مسیری که ایشان برای مسوولان و مردم ترسیم کرده اند کلید واژه هایی مانند اصلاح الگوی مصرف، همت مضاعف و کار مضاعف، جهاد اقتصادی و حمایت از تولید، کاروسرمایه ایرانی، پله های نردبان پیشرفت و تعالی کشور را تشکیل می دهد. اگر در ماهیت کلمات فوق تعمقی بیشتر کنیم درمیابیم که علی رغم این که جهت اصلی این کلمات، اهداف اقتصادی کشور را نشان می دهد اما لازمه تحقق هرکدام از آن ها ایجاد بسترهای اجتماعی و فرهنگی متناسب با هرکدام است و همین عامل باعث شده است که سیاست گذاری کلان فرهنگی ـ اجتماعی کشور به سمت بررسی و اصلاح «سبک زندگی» مردم بازگردد. در تعریفی اجمالی، سبک زندگی (Life style) ،همان ارزش ها، عادت ها، رسوم و فرهنگ آحاد جامعه است که به سبب سنخیت و شباهت توده های مردمی، در ابعادی بزرگتر، ماهیت رفتاری اجتماعی به خود می گیرد و به عنوان شاخصه ای اجتماعی ظهور می باید.

در دوران قاجاریه اقتصاد ایران از وضعیت مطلوبی برخوردار نبود. اقتصاد ملی در رکود کم‌سابقه ای قرار داشت و سیل محصولات خارجی در بازار ایران روان بود. علماء و روحانیون با درک خطر از بین رفتن اقتصاد ملی و استقلال سیاسی کشور با کمک تجار و بازرگانان معتمد دست به اقدامات عملی زدند که از این اقدامات می توان به تاسیس "شرکت اسلامیه" اشاره کرد.

ایران که خود زمانی صادر کننده منسوجات با کیفیت خصوصا پارچه های ابریشمی بود به وارد کنننده منسوجات تبدیل شده بود. اوژن فلاندن باستان شناس فرانسوی در بازدیدی از اصفهان در 1840 می‏نویسد: «از کارخانجات نساجی و اسلحه‏‌سازی و زربفت و مخمل‏ ایران که روزگاری محصولات آن به تمام مشرق زمین صادر می‏شد، خبری‏ نیست و همه نابود شده‏ اند. محصولات ایران از بین رفته و بویژه همجواری با انگلستان نتیجه شومی بخشیده‌ است.

فضای اقتصادی ایران امروز، رویدادهای ویژه و منحصر به فرد اقتصادی را شاهد است که وقوع بعضی از آن ها تاکنون در دنیا سابقه نداشته است، از این رو، زمانی که شرایط ویژه و بدون الگویی به وجود می‌آید، ضرورت نوآوری و ایده‌پردازی از سوی صاحب‌نظران برای برطرف کردن چالش‌های اقتصادی ضرورت پیدا می‌کند.

با مروری بر نامگذاری سال‌های گذشته و امسال، یک فصل مشترک و نوعی ارتباط منطقی میان این نام‌ها به چشم می‌خورد و در این میان نام هر سال در قیاس با سال‌های گذشته، جایگاه و مرتبه خاصی دارد؛ همت مضاعف؛ کار مضاعف، اصلاح الگوی مصرف و جهاد اقتصادی، عنوان‌های منتخب رهبر معظم انقلاب برای سال‌های گذشته بودند؛ نام تولید ملی، حمایت از کار و سرمایه ایرانی هم بر پیشانی امسال نقش شد.

یکی از رویکردهای مناسب جهت تحقق اقتصاد مقاومتی رویکرد استراتژیک است که در آن، نقاط ضعف و تهدیدزای اقتصاد تحلیل می‌شود و مؤلفه‌های اقتصاد مقاومتی استخراج می‌گردد. توسعه‌ی شرکت‌های دانش‌بنیان یکی از راهبردهای مهم و اثرگذار جهت تحقق اقتصاد مقاومتی است.

اصطلاح اقتصاد مقاومتی در سال‌های اخیر توسط مقام معظم رهبری مطرح و سپس به مفهوم رایج مباحث اقتصاد سیاسی تبدیل شد. صاحب‌نظرانی با رویکردهای گوناگون در این حوزه اظهار نظر کرده‌اند؛ برخی با ادبیات علم اقتصاد، برخی با ادبیات اقتصاد اسلامی و برخی نیز نقش مؤلفه‌های حوزه‌های فرهنگ و سیاست را در شکل‌گیری اقتصاد مقاومتی مورد بررسی قرار داده‌اند.